Δώδεκα (και άλλοι) σπάνιοι θησαυροί του Αρχιπελάγους

Οι 12 σπάνιοι θησαυροί του Αρχιπελάγους

Δεν είναι μόνο ο σπάνιος φυσικός πλούτος τους. Οι ελληνικές θάλασσες στηρίζουν τις τελευταίες στη Μεσόγειο μεγάλες εκτάσεις από θαλάσσια λιβάδια ποσειδωνίας (τις λεγόμενες φυκιάδες), τον σημαντικότερο προστατευόμενο τύπο οικοσυστήματος στη Μεσόγειο. Η παντελής όμως απουσία πρακτικών διαχείρισης και προστασίας τους καθιστά το μέλλον τους αβέβαιο. Η καταστροφή τους θα επηρεάσει όχι μόνο την υγεία των οικοσυστημάτων αλλά και ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως είναι η αλιεία και ο τουρισμός.

Στην αμέσως βαθύτερη θαλάσσια ζώνη συναντάμε τη λεγόμενη «τραγάνα», προστατευόμενους υφάλους ροδοφυκών, για τον σχηματισμό των οποίων απαιτούνται έως και 11.000 χρόνια.

Στα παράκτια οικοσυστήματα, έχουν καταγραφεί περισσότερα από 550 είδη φυκών, 120 είδη σφουγγαριών και χιλιάδες είδη ασπόνδυλων οργανισμών και ψαριών. Οι ανοιχτές θάλασσες στηρίζουν από τους σημαντικότερους στη Μεσόγειο πληθυσμούς θαλάσσιων θηλαστικών, με 4 είδη δελφινιών, 2 είδη φαλαινών και τον μεγαλύτερο εναπομείναντα στον κόσμο πληθυσμό μεσογειακής φώκιας (250 από τις 450 παγκοσμίως), ένα είδος που απειλείται με άμεση εξαφάνιση.

«Τα παραπάνω», εξηγεί ο Θοδωρής Τσιμπίδης, διευθυντής της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης «Αρχιπέλαγος», Ινστιτούτο Θαλάσσιας & Περιβαλλοντικής Ερευνας Αιγαίου, «συνθέτουν τη "μαγική εικόνα" των ελληνικών θαλασσών, ωστόσο συνεχίζουν να εξαρτώνται από τον παράγοντα τύχη, δεδομένου ότι δεν έχει εφαρμοστεί κανένα μέτρο για την ουσιαστική διαχείριση ή προστασία τους. Σε μια εποχή που όλες οι χώρες, ακόμα και οι λεγόμενες αναπτυσσόμενες, προσπαθούν να αναδειχθούν μέσα από την αειφόρο ανάπτυξη και την προβολή του φυσικού τους πλούτου, η Ελλάδα όχι μόνο αγνοεί, αλλά και απειλεί με δραματική υποβάθμιση τα οικοσυστήματά της. Είδη και ενδιαιτήματα που κατάφεραν να επιβιώσουν στις ελληνικές θάλασσες για χιλιάδες χρόνια, σε ισορροπία με τις ανθρώπινες κοινωνίες, μέσα στις τρεις τελευταίες μόνο δεκαετίες κινδυνεύουν με αφανισμό, απειλώντας να συμπαρασύρουν και τις ανθρώπινες κοινωνίες των νησιωτικών και παράκτιων περιοχών, δεδομένου ότι η οικονομία τους εξαρτάται από τον τουρισμό και την αλιεία και απειλείται πλέον από την καταστροφή των φυσικών πόρων. Ως άμεση συνέπεια παρατηρείται η μετανάστευση των κατοίκων σε αστικά κέντρα και η ερημοποίηση των νησιωτικών περιοχών».

Η Αναστασία Μήλιου, υδροβιολόγος - επικεφαλής της έρευνας και των δράσεων προστασίας της περιβαλλοντικής οργάνωσης «Αρχιπέλαγος», πρέσβειρα της Ελλάδας στην Ε.Ε. για την προώθηση της αειφόρου θαλάσσιας πολιτικής, προσθέτει: «Η εφαρμογή απλών πρακτικών δύναται να κάνει τη διαφορά, ώστε οι θάλασσές μας να συνεχίσουν να αποτελούν πηγή ζωής και αντικείμενο θαυμασμού. Αρκεί να αποχωριστούμε τις κακές συνήθειες που έχουμε αποκτήσει από την αγχωτική αστική πραγματικότητα και είθισται να μεταφέρουμε και στις διακοπές μας». *

---

Σπειρογράφος (Spirographis spallanzanii)

Ο σπειρογράφος είναι ένα είδος κοινό στις ελληνικές θάλασσες, που συναντιέται στα ρηχά παράκτια νερά. Ανήκει στην κατηγορία των ασπόνδυλων ζώων. Ζει σε μεμβρανώδη «σωλήνα» από τον οποίο προβάλλουν μόνο τα βράγχιά του. Τα βράγχια σχηματίζουν πολύχρωμους θυσάνους οι οποίοι με την κίνησή τους φιλτράρουν το θαλασσινό νερό, συλλέγοντας έτσι την τροφή τους, η οποία αποτελείται από πλαγκτονικούς οργανισμούς και οργανική ύλη. Οταν διαισθάνεται κίνδυνο, εισέρχεται γρήγορα στον «σωλήνα» του, ο οποίος του παρέχει ένα ασφαλές καταφύγιο.

---

Θαλάσσια χελώνα (Caretta caretta)

Η θαλάσσια χελώνα καρέτα είναι είδος μεταναστευτικό, πελαγικό, που το συναντάμε στα ρηχά νερά ηπειρωτικών υφαλοκρηπίδων, γύρω από υφάλους, σε μεγάλες παραλίες και στις εκβολές ποταμών. Σε αναζήτηση της τροφής της κάνει συχνές καταδύσεις, που μπορεί να ξεπεράσουν και τα 100 μέτρα. Ωστόσο, πρέπει να αναδύεται συχνά στην επιφάνεια επειδή αναπνέει μόνο ατμοσφαιρικό αέρα. Τρέφεται με διάφορα ζωικά είδη, όπως μέδουσες, ψάρια και οστρακοειδή, τα οποία συχνά αναζητά σε περιοχές με θαλάσσια λιβάδια ποσειδωνίας. Η καρέτα αντιμετωπίζει υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης και προστατεύεται από μια σειρά διεθνών συμβάσεων. Παρ' όλα αυτά, ο μεσογειακός πληθυσμός της συνεχώς μειώνεται. Απειλείται από τη ρύπανση της θάλασσας, καθώς και από την υποβάθμιση των ακτών ωοτοκίας της.

---

Κόκκινη ανεμώνη (Actinia equina)

Η κόκκινη θαλάσσια ανεμώνη είναι είδος εδραίου ασπόνδυλου ζώου, που απαντάται σε βραχώδη επιφανειακά υποστρώματα μέχρι βάθος 20 μέτρων. Εχει μια πλατιά βάση, διαμέτρου μέχρι 5 εκατοστά, και επιδεικνύει μέχρι 192 πλοκάμια διευθετημένα σε 6 κύκλους, τα οποία κρύβονται όταν διαισθανθούν κάποια απειλή. Είναι συνήθως χρώματος κόκκινου, καφέ, πράσινου ή πορτοκαλί και μερικές φορές εμφανίζουν μπλε ή κίτρινες βούλες. Οι θαλάσσιες ανεμώνες προσαρμόζονται άρτια σε αντίξοες συνθήκες, όπως σε μεγάλες διακυμάνσεις θερμοκρασίας και συνθήκες αφυδάτωσης.

---

Χρυσοσφούγγαρο (Aplysina aerophoba)

Τα σφουγγάρια είναι εδραία, βενθικά ασπόνδυλα ζώα, τα οποία τρέφονται φιλτράροντας το θαλασσινό νερό. Το μέγεθός τους ποικίλλει από λίγα χιλιοστά έως και περισσότερο από 2 μέτρα. Είναι δυνατόν να τα συναντήσει κανείς σε επιφανειακά νερά, αλλά και σε μεγάλα βάθη. Στις ελληνικές θάλασσες συναντάμε περισσότερα από 120 είδη σφουγγαριών. Το χρυσοσφούγγαρο είναι ένα είδος που το βρίσκουμε σε αποικίες, σε παράκτιες περιοχές οι οποίες δεν είναι εκτεθειμένες σε έντονα καιρικά φαινόμενα.

---

Κίτρινο κοράλλι (Leptosammia pruvoti)

Το κίτρινο κοράλλι φτάνει και τα 3 εκατοστά σε διάμετρο και τα πλοκάμια του μοιάζουν με αυτά της θαλάσσιας ανεμώνης, μόνο που είναι χρώματος κίτρινου. Απαντάται συνήθως σε σκιώδη βραχώδη υποστρώματα, όπως σπηλιές και σε ρήγματα βάθους 10 έως 30 μέτρων. Αν και αποτελεί είδος μοναχικό, μπορεί ορισμένες φορές να συναντάται σε μικρές ομάδες.

---

Κοσκιναστερίας (Coscinasterias tenuispina)

Ο κοσκιναστερίας είναι από τους πιο εντυπωσιακούς αστερίες που συναντάμε στις ελληνικές θάλασσες. Φτάνει τα 15 εκατοστά σε μήκος και έχει 4-12 βραχίονες. Χαρακτηρίζεται και από ποικίλο χρωματισμό: μπλε, καφέ ή κόκκινο. Ζει στα ρηχά νερά σε βραχώδεις οικοτόπους που καλύπτονται από φύκια. Αν ένα ή περισσότερα από τα «χέρια» που διαθέτει κοπούν για οποιαδήποτε αιτία, ο αστερίας έχει τη δυνατότητα να τα ξαναδημιουργήσει. Ετσι εξηγείται γιατί σε κάποιους αστερίες τα «χέρια» δεν έχουν όλα το ίδιο μέγεθος. Οι αστερίες τρέφονται με μικρότερα ασπόνδυλα όπως οι αχιβάδες.

---

Μουγγρί (Conger conger)

Το μουγγρί είναι ένα είδος ψαριού που συναντάται συχνά στις βραχώδεις ακτές. Ζει σε ρηχές παράκτιες περιοχές, ενώ μεταναστεύει στα βαθύτερα νερά (200-300 μ.) για να αναπαραχθεί. Γεννάει 3-8 εκατομμύρια αβγά, τα οποία επιπλέουν σε πλαγκτονική μορφή για 1-2 χρόνια, εκ των οποίων ένα μικρό ποσοστό από αυτά θα αναπτυχθεί σε νεαρά μουγγριά. Τα μουγγριά είναι νυχτερινοί θηρευτές και τρέφονται με ψάρια, ασπόνδυλα και κεφαλόποδα.

---

Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus)

Το ρινοδέλφινο είναι ένα κοινό είδος στις ελληνικές θάλασσες, όπου διατηρεί μόνιμους πληθυσμούς. Συνήθως συναντάται σε ολιγομελείς ομάδες σε παράκτιες περιοχές - είναι το είδος που πολλές φορές παρατηρεί κανείς από τις ακτές. Τρέφεται με βενθικά ψάρια, κεφαλόποδα και μερικές φορές με οστρακοειδή. Εχει χαρακτηριστεί ως είδος ευαίσθητο, που αντιμετωπίζει υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης, καθώς οι πληθυσμοί του μειώνονται στη Μεσόγειο κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Καθώς μειώνονται τα ιχθυαποθέματα, παράκτια είδη θαλάσσιων θηλαστικών όπως το ρινοδέλφινο (σε αντίθεση με τα υπόλοιπα είδη δελφινιών) και η μεσογειακή φώκια προκαλούν καταστροφές στα δίχτυα των παράκτιων αλιέων για να εξασφαλίσουν την τροφή τους.

---

Φυσητήρας (Physeter macrocephalus)

Ο φυσητήρας αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα είδη θηλαστικών που ζουν στις ελληνικές θάλασσες (μπορεί να ξεπεράσει τα 18 μέτρα σε μήκος και τους 50 τόνους σε βάρος). Είναι είδος μεταναστευτικό, που συνήθως συναντάται κατά μήκος της ηπειρωτικής ακτογραμμής.

Χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα εξελιγμένο εγκέφαλο, καθώς και από την ικανότητα κατάδυσης σε βάθη που ξεπερνούν τα 3.000 μέτρα. Τρέφεται με μεσοπελαγικά κεφαλόποδα και μερικά βαθύβια ψάρια (π.χ. σαλάχια). Είναι ένα ακόμη είδος που αντιμετωπίζει πολύ υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης. Ο μεσογειακός πληθυσμός αριθμεί λιγότερα από 2.500 ενήλικα άτομα και διαρκώς μειώνεται.

---

Μπουρού (Charonia tritonis)

Η μπουρού είναι ένα από τα μεγαλύτερα είδη κοχυλιού που συναντάμε στις ελληνικές θάλασσες. Το μήκος της φτάνει τα 40 εκ. Το επιστημονικό της όνομα προέρχεται από τον Τρίτωνα, γιο του θεού της θάλασσας, Ποσειδώνα. Απαντάται σε αμμώδεις και βραχώδεις οικοτόπους, μέχρι και 50 μέτρα βάθος. Τρέφεται με αχιβάδες και αστερίες, που αρχικά παραλύει με το σάλιο της. Αν και η μπουρού είναι προστατευόμενο είδος, σε πολλές περιοχές των ελληνικών θαλασσών αλιεύεται παράνομα, κυρίως από ερασιτέχνες αλιείς.

---

Κοινό χταπόδι (Octopus vulgaris)

Τα χταπόδια, όπως και όλα τα κεφαλόποδα, θεωρούνται από τα πιο εξελιγμένα ασπόνδυλα ζώα, με τον εγκέφαλό τους να έχει πολλά όμοια χαρακτηριστικά με τον εγκέφαλο των σπονδυλόζωων. Αν και τα χταπόδια δεν μπορούν να διακρίνουν τα χρώματα, χάρη στα χρωματοφόρα κύτταρα που έχουν στο δέρμα τους, μπορούν να αλλάζουν γρήγορα το χρώμα τους, έτσι ώστε να μην εντοπίζονται εύκολα από τους θηρευτές τους. Το κοινό χταπόδι ζει σε ρηχές παράκτιες περιοχές έως και σε βάθη 100 μέτρων. Τα καταγράφουμε συχνά στις ελληνικές θάλασσες, όμως ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί σημαντικά, κυρίως λόγω της εντατικής αλίευσης των νεαρών χταποδιών (από ερασιτέχνες κυρίως αλιείς) αλλά και λόγω της γενικότερης υποβάθμισης των οικοτόπων τους.

---

Κοινό δελφίνι (Delphinus delphis)

Το κοινό δελφίνι είναι είδος πελαγικό, το οποίο αντίθετα με την ονομασία του είναι πλέον σπάνιο στις ελληνικές θάλασσες. Τρέφεται με αφρόψαρα και κεφαλόποδα. Ο μεσογειακός πληθυσμός του είδους έχει μειωθεί δραστικά τις τελευταίες δεκαετίες κι έχει χαρακτηριστεί είδος που αντιμετωπίζει πολύ υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης. Το ανατολικό Αιγαίο στηρίζει από τους σημαντικότερους εναπομείναντες πληθυσμούς του είδους στην ανατολική Μεσόγειο.

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ, Eλευθ/πία 2-8-08




Μπορείτε να εμπλουτίσετε το άρθρο καταθέτοντας τη (χιουμοριστική ή μη) άποψή σας για τα σπάνια και υπό διωγμό ή εξαφάνιση είδη της θαλάσσιας πανίδας της Πάρου-Αντιπάρου.