Συνέντευξη του Σωκράτη Μάλαμα στο Ποντίκι

Συνέντευξη του Σωκράτη Μάλαμα στο Ποντίκι (29/1/09)

Ο Σωκράτης Μάλαμας ετοιμάζεται να κάνει χειμερινή στάση μερικών εβδομάδων στην Αθήνα, αυτή τη φορά στον Ζυγό, στην Πλάκα. Έχει σκάψει χίλιες νύχτες και θα σκάψει άλλες χίλιες. Ορυχείο συναισθημάτων, κανονικά. Το κοινό είναι πάντα εκεί, από την πρώτη στιγμή που ανοίγει η αυλαία μέχρι το τελευταίο τραγούδι που θα πει μόνος του με την κιθάρα. Σπάνια τραγουδοποιός κράτησε τόσο επικίνδυνη ισορροπία ανάμεσα στην ελεγχόμενη δημόσια έκθεση και την αυστηρή προσωπική διαδρομή. Το πλήρωσε με μια ζόρικη νεότητα, όπου λίγο έλειψε να αναλωθεί υπηρετώντας άλλους.

Αλλά η φλόγα έμεινε αναμμένη, τα στιχάκια και οι μελωδίες έγιναν οχήματα για μακρινά ταξίδια, τόσο στον έξω κόσμο όσο και στις σπηλιές του «εντός». Στη συζήτησή μας το προσωπικό αποκαλύπτεται αναπάντεχα οικείο και ο τραγουδοποιός γίνεται καθρέφτης για κάμποσες ψυχές.

Συναντιόμαστε σε ξενοδοχείο, είσαι πάντα με δυο κιθάρες και μια βαλίτσα στο χέρι. Είναι κατάρα των ελλήνων μουσικών να είναι περιπλανώμενοι Ιουδαίοι;

Σ.Μ.: Εμένα μ’ αρέσει πάρα πολύ. Ακόμη, στα 51 μου, ούτε διανοούμαι να σταματήσω, να πω «πρέπει να ξεκουραστώ». Σπίτι είναι τα ξενοδοχεία, τα αυτοκίνητα, τα μαγαζιά όπου παίζουμε. Μικρό παιδί με πλήγωνε, πέρα-δώθε, Ελλάδα-Γερμανία, αλλαγές σχολείων. Μετά συνηθίζεις. Αν υπάρχει Κόλαση και Παράδεισος, αυτοί που πηγαίνουν στην Κόλαση σίγουρα δεν θα θέλουν μετά να πάνε στον Παράδεισο.

Άσε που συχνά πέφτουμε με τα μούτρα στα δύσκολα.

Σ.Μ.: Να σου πω, κανένας δεν αλλάζει την κατάστασή του, εκτός κι αν το αποφασίσει ο ίδιος και προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Έρωτες, εργασιακά, ναρκωτικά, σχέσεις – κυρίως αυτές. Πάρε κάποιον κουρασμένο από ένα γάμο δεκαετιών και πες του «Έλα, ρε, γύρνα αλλιώς τη ζωή σου». Εσύ, ο απ’ έξω, δεν θα τον πείσεις ποτέ. Θα αλλάξει μόνον εάν ο ίδιος πει: «Εδώ είναι αδιέξοδο, φεύγω και ανατρέπω τα πάντα».

Κάποιοι πιτσιρικάδες πίστεψαν ότι θα αλλάξουν τον κόσμο. Διαδήλωσαν, φώναξαν, πέταξαν πέτρες.

Σ.Μ.: Καλά έκαναν! Και δεν είναι ένα στιγμιότυπο που τέλειωσε. Είναι η αρχή μιας ιστορίας, αφού δεν αντέδρασε κανείς από το ’80 μέχρι τώρα. Δεν μπορεί να δουλεύεις πάνω στο κεφάλι του κασίδη και να μην αντιδράει ο κασίδης. Κάποια στιγμή θα σηκωθεί και θα ουρλιάξει: «Πάψε να χέζεις απάνω στο κεφάλι μου!».

Ο αντίλογος λέει ότι κάηκαν βιβλιοθήκες και μικρομάγαζα, πως κυκλοφορούν και κάμποσα αδέσποτα καλάσνικοφ.

Σ.Μ.: Ότι προκύπτουν αγριότητες στη μέση, ε, προκύπτουν. Δηλαδή τι, να δρα μόνον η πλευρά των τριακοσίων αντιπροσώπων μας, η οποία έχει κάνει μια εταιρεία τεράστια με τους μεγαλοσχήμονες οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες εις βάρος όσων καταθέτουν την ψήφο τους, με τα κομματικά μέλη να ακολουθούν από πίσω, μια κοινωνία έρπουσα;

Είναι πιο ζόρικο το μέλλον για τους νέους απ’ ό,τι ήταν για σένα στην ηλικία τους;

Σ.Μ.: Μην το λες, όχι. Θυμάμαι καλά την εφηβική μου ηλικία. Υπήρχε ένα πάθος απεριόριστο, το οποίο όμως πατήθηκε κυριολεκτικά για να μη λιμοκτονήσω στη μέση του δρόμου. Όλα τα όνειρα μαζεύτηκαν ένα κουβάρι. Και επειδή δεν μου ταίριαζαν πολλοί κανόνες της κοινωνίας, στα 17 μου αισθάνθηκα ότι εκτελέστηκα. Το ίδιο αισθάνονται κι αυτοί, δεν αλλάζει τίποτα.

Πώς επιβίωσες;

Σ.Μ.: Κυκλοφορούσα από νύχτα σε νύχτα για να βγάλω μεροκάματο εδώ κι εκεί, αν με πλήρωναν. Επτά μέρες την εβδομάδα, οκτώ χρόνια, σε κάθε είδους δουλειές, από σκυλάδικο της γειτονιάς μέχρι μπαλέτα, πανηγύρια και γάμους. Εργολαβίες «Ο Σωκράτης». Και σήμερα οι ευκαιρίες είναι το ίδιο λίγες. Η ανάγκη κυκλοφορεί σαν άγριο σκυλί ανάμεσά μας, ανά πάσα στιγμή μπορεί να αρπάξει τον καθένα.

Κι όμως έβγαλες τις «Ασπρόμαυρες ιστορίες», τον πρώτο σου δίσκο, κι άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι. Σήμερα πολλοί νέοι μουσικοί έχουν ένα ανοικτό παράθυρο στο Διαδίκτυο, όλοι έχουν πρόσβαση σε ένα μικρό και φανατικό κοινό, αλλά δεν ζουν από τη μουσική τους.

Σ.Μ.: Δεν είναι τυχαίο ότι κι εμείς ξεκινήσαμε μετά τα τριάντα μας. Είχα μία τραγουδίστρια, τη Μαρία Λούκα, που έβγαλε ένα δίσκο. Ήξερα ότι δεν θα πήγαινε στα πρωινάδικα. Την είδα να γυρνάει με την κιθάρα της και δύο άτομα από μπαράκι σε μπαράκι σε όλη την Ελλάδα. Ε, της βγάζω το καπέλο!

Στον Ζυγό πόσες εβδομάδες θα παίξεις;

Σ.Μ.: Επτά.

Πολλές για Σωκράτη.

Σ.Μ.: Έχω παίξει στον Σταυρό του Νότου και για δύο μήνες. Κοίταξε, η Αθήνα είναι μάνα, μας κρατάει για καιρό, βιοποριστικά μας ζει, έχει κόσμο σχετικό με αυτό που κάνουμε. Δεν το βρίσκεις αυτό σε άλλες πόλεις. Η Θεσσαλονίκη είναι πιο μικρή, δεν έχει την ίδια δυναμική. Αλλά βλέπω ότι η επαρχία είναι πολύ ζωντανή, έχει φλόγα, ζωντάνια, επιθυμία για συμμετοχή. Κι ας είναι μικρότερα τα μεγέθη. Τις προάλλες, ας πούμε στη Δράμα, έπαθα πλάκα. Πιτσιρικαρία στο φουλ. Και μεγάλοι βέβαια, τους έβλεπα που κάθονταν κουρασμένοι στα τραπέζια. Παρ’ όλα αυτά λένε πάντα «ναι», είναι εκεί, παρόντες.

Είναι ραντεβού. Δεν μπορώ να σε φανταστώ να ζεις χωρίς συναυλίες.

Σ.Μ.: Είμαι άνθρωπος του παταριού. Μεγάλωσα σε αυτή τη δουλειά. Δεν βρίσκω τίποτα πιο ενδιαφέρον, όσο και να ’χω ψάξει άλλες παραμέτρους. Τη ζωγραφική, ας πούμε, σε περιόδους εσωστρέφειας, όταν είμαι πολύ άσχημα και δεν είναι εύκολο να βγω να παίξω. Τότε σκέφτομαι να σταματήσω να παίζω ή να αλλάξω δουλειά. Μου περνάει γρήγορα, σε μια-δυο βδομάδες καταλαβαίνω ότι κάτι ζωτικό μου λείπει.

Τι σου γυαλίζει στο βάθος της διαδρομής και ξαναβγαίνεις στη σκηνή;

Σ.Μ.: Ότι δεν πρόκειται να γλιτώσω από αυτό που είμαι. Κι έτσι καλό είναι να το αποδεχθώ και να πάψω να κάνω… μουνίσματα. Κατάλαβες; Να πάψω τις ηλιθιότητες. Έχω περάσει την εφηβεία.

Και τα κουρασμένα πρόσωπα γύρω μας ή όταν αντικρίζουμε τον καθρέφτη;

Σ.Μ.: Κανείς μας δεν είναι καμένο χαρτί. Εξυφαίνεται όμως ένας πόλεμος αντιλήψεων όλα αυτά τα χρόνια που θυμάμαι τον εαυτό μου. Κάποιους τους καταπίνει εύκολα το στόμα της μαζικής συναίνεσης. Είναι μεγάλες οι δοκιμασίες. Αλλά υπάρχει λόγος που είμαστε έτσι. Για μένα είναι μεταφυσικός. Δεν μπορώ να πω ότι φταίει κυρίως το οικονομικό, το κοινωνικό, το πολιτικό ζήτημα. Ο άνθρωπος είναι ένα ονειρικό, ένα θαυμαστό πλάσμα και το έχει ξεχάσει. Πέφτει στην παγίδα της υλικότητας, η οποία έχει από δίπλα βοηθό την πενία. Ξεχνάει ότι είναι ένας μεγάλος ταξιδιώτης. Είναι το όλον και του λένε ότι είναι το επιμέρους, ότι εκεί έξω υπάρχει ένας κόσμος άγρια εχθρικός από τον οποίον καλό είναι να προφυλάσσεται. Έτσι καθηλώνεται στην άμυνα. Μένει ακίνητος, το πολύ να στροβιλίζεται όπως ένα σκυλί που δαγκώνεται από ένα τσιμπούρι.

Λύση;

Σ.Μ.: Δεν έχουμε λύσεις. Λύση είναι να περάσεις τη ζωή σου κοιτάζοντας προς τα μέσα. Όλο το ταξίδι είναι μέσα στον άνθρωπο. Είμαι πεπεισμένος πια γι’ αυτό το έργο. Κι ας μην ξέρω να σ’ το εξηγήσω.

Είναι το «γνώθι σαυτόν» του παλιού Σωκράτη;

Σ.Μ.: Αυτό. Και μόνον αυτό. Ο παππούς Σωκράτης μας έδωσε τη μεγαλύτερη εντολή για να την ακολουθήσουμε μέσα στον χρόνο και να βρούμε τη λύση. Και το περάσαμε σαν μάθημα αντιπαθητικό στο σχολείο και δεν θέλουμε να το ξανακούσουμε.

Η φυγή είναι ένας τρόπος;

Σ.Μ.: Όχι.

Δίνεις μερικές φορές την εντύπωση ότι επιλέγεις τη φυγή, λόγου χάρη έτσι όπως αλλάζεις τόπους διαμονής.

Σ.Μ.: Όπου και να πας δεν πας πουθενά. Ο τόπος είσαι εσύ. Μέσα σου κυκλοφορείς. Φρόντισε εκεί που κάθε φορά νομίζεις ότι πηγαίνεις να είσαι μέσα σου. Ακούγεται λίγο βουδιστικό, αλλά δεν είναι κιόλας, γιατί η νιρβάνα δεν ταιριάζει στη φύση μας. Χρειαζόμαστε ενεργητικότητα και κίνηση.

Υπάρχει το ενδεχόμενο να γυρίσεις στον πυκνό αστικό ιστό ή σε κρατάνε τα βουνά;

Σ.Μ.: Για μια δεκαετία ακόμα είμαι πολύ καλά μες στις ομίχλες, τα χιόνια και τα δάση της Πίνδου. Περνάω θαυμάσια στις πόλεις, αλλά για λίγο. Δεν μπορώ πια να τις ανεχθώ. Έζησα την πρώτη φάση της ζωής μου στις πόλεις, από παιδί μέχρι τα 38 μου. Πλήρωσα τα ένσημά μου, βαρέα και ανθυγιεινά. Αργότερα θα δούμε. Μπορεί στα 65 μου να πάρω μια γκαρσονιέρα και να πάω να ζήσω στα Εξάρχεια.

Τι σε τραβάει στα Εξάρχεια;

Σ.Μ.: Ότι οι γύρω νομίζουν πως εκεί γίνονται φασαρίες χωρίς λόγο. Εγώ όμως νομίζω ότι είναι η πιο ήσυχη και ζωντανή γειτονιά της Αθήνας. Και με απλότητα, όχι φανφάρες και φιοριτούρες. Με ενοχλεί λιγάκι που έστρωσαν την πλατεία και έκοψαν εκείνα τα δεντράκια, τις καβάτζες που είχες να αράξεις. Αλλά πρόλαβα κι έγραψα το τραγούδι «Τα παιδιά μες στην πλατεία». Και την κρατάω έτσι μέσα μου. Άσε που μπορεί να βάλω και για δημοτικός σύμβουλος στα γεράματά μου, με πρόγραμμα να επαναφέρω την πλατεία Εξαρχείων στα ίσα της! Από κάτω είναι το χώμα, μας περιμένει.

Σε πειράζει ο καθένας να αντιλαμβάνεται τα τραγούδια σου όπως θέλει, ενίοτε να τα παρερμηνεύει;

Σ.Μ.: Καθόλου. Τα τραγούδια γράφονται για να τα ζυγίζει ο ακροατής στη δική του ζυγαριά. Στην αρχή έπαιζα την «Πριγκιπέσσα» σαν αστείο τραγουδάκι, ήσυχο, που πατούσε στις παλιές φόρμες. Αργότερα το έπαιζα γιατί με ευχαριστούσε, θυμόμουνα ότι το έγραψα σε εποχή παράνοιας, με μοναδικό σταθερό πυρήνα μια γυναίκα. Το είχα γράψει αυτοσαρκαζόμενος, γελώντας. Όμως με τα χρόνια άρχισαν κάποιοι να το τραγουδάνε στα σοβαρά. Έκπληξη! Πολύ καλό αυτό. Είναι το θαύμα της συνείδησης των άλλων. Αυτό θα πει δημιουργία εκ μέρους του ακροατή.

Αυτό προκύπτει και όταν διαβάζεις.

Σ.Μ.: Μα γι’ αυτό είμαι φανατίλας στο διάβασμα, με βιβλία ανοικτά στο καθιστικό, στην κρεβατοκάμαρα, στην τουαλέτα. Διαβάζω παράλληλα. Φοβάμαι ότι δεν προλαβαίνω να μπω σε όλα τα όνειρα των ποιητών και των συγγραφέων.

Τώρα τι διαβάζεις;

Σ.Μ.: Τα ποιήματα του Φερνάντο Πεσόα, ξανά. Έχω τρία-τέσσερα σημεία που κολλάω. Κάθομαι κι ανοίγουν πόρτες. Μπαίνω και περπατάω. Ήταν γεννημένος ζωγράφος του λόγου, είχε τα χρώματα και τα πινέλα και μας περνούσε απέναντι.

Και πέθανε μόνος του, όπως έζησε, από κίρρωση του ήπατος, στα 47 του.

Σ.Μ.: Με γεια του, με χαρά του.

Το αλκοόλ είναι παρηγοριά ή τυραννία;

Σ.Μ.: Τυραννία μεγάλη. Τελεία. Είναι ασύμβατο με τον ανθρώπινο οργανισμό. Ο κατασκευαστής του μηχανήματος «άνθρωπος» δεν το περιλάμβανε στις προδιαγραφές, αλλάζει βάναυσα τον προγραμματισμό, τον σακατεύει. Μόνο το κρασί μπορούμε να εντάξουμε στις κανονικές μας δραστηριότητες. Τα αποστάγματα όχι. Είναι εσωτερικός εχθρός. Σου μιλάει ένας άνθρωπος που έχει ανοίξει κάβα.

(Ποντίκι, 29.1.2009)

Και ένα δώρο για τους fans του καλλιτέχνη:
12 τραγούδια όπως τα τραγούδησε πρόσφατα σε σταθμό της Θεσ/κης
το link εδώ (από την οδό ονείρων)