Δυτικά από την Αντίπαρο τρία νησάκια που αρμενίζουν στο πέλαγος ακατοίκητα από τους ανθρώπους, με τα πρόβατα μόνο ενός βοσκού να αναζητούν λίγο χορτάρι, φαίνεται ότι στην αρχαιότητα συνέθεταν έναν ιερό προορισμό. Το Δεσποτικό, που θεωρείται ότι ήταν η αρχαία Πρεπέσινθος, το Τσιμιντήρι, λίγα μόλις μέτρα μακρύτερα, και το Στρογγυλό αναδεικνύονται μέσα από τα αρχαία κατάλοιπα, ειδικώς στο πρώτο νησί, ως ένα σημαντικό λατρευτικό κέντρο των Κυκλάδων κατά την αρχαιότητα. Από τη Γεωμετρική Εποχή μάλιστα ως τα ρωμαϊκά χρόνια, όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα. Γιατί οι έρευνες οι οποίες διεξάγονται κατά τα δέκα τελευταία χρόνια στο Δεσποτικό έχουν φέρει στο φως ένα αρχαϊκό ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα και στην αδελφή του Αρτεμη. Αν η Δήλος λοιπόν υπήρξε το αδιαμφισβήτητο λατρευτικό κέντρο των Κυκλάδων, ειδικά κατά την Ελληνιστική Εποχή, όταν η ακτινοβολία της εκτεινόταν σε όλη τη Μεσόγειο, αυτό το λαμπρό αλλά άγνωστο ως τώρα ιερό του Δεσποτικού, αφιερωμένο επίσης στον Απόλλωνα, επιφυλάσσει ενδιαφέρουσες εκπλήξεις. Πόσο μάλλον που η εφετινή ανασκαφή υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου κ. Γιάννου Κουράγιου αποκάλυψε τρία ακόμη κτίρια που ανήκαν στο ιερό και επιπλέον έναν πύργο!
Οι επιγραφές «ΑΠΟΛΛ» και «ΑΡΤΗΜΕ» ή «ΑΡΧΗΜΕ» απαντώνται συχνά στα όστρακα των σπασμένων αγγείων πάνω στο Δεσποτικό, αυτά που ανέθεταν οι πιστοί στους θεούς. Και ένας κτιστός τετράγωνος βωμός από μάρμαρο που βρέθηκε στην άκρη του νησιού, αυτή που «συναντά» την απέναντι άκρη του Τσιμιντηριού, φέρει την επιγραφή «Εστίας Ισθμίας». Είναι βέβαιον έτσι ότι στην Κλασική Εποχή συλλατρευόταν στο νησί και η θεά Εστία. «Ο σημερινός πορθμός ανάμεσα στα δύο νησάκια ήταν στην αρχαιότητα μια στενή λωρίδα γης, ένας ισθμός, ο οποίος τα ένωνε αλλά με τα χρόνια καταβυθίστηκε έχοντας σήμερα μετατραπεί σε έναν αβαθή πόρο» λέει ο κ. Κουράγιος.
Η μεγάλη κυκλική κατασκευή η οποία εντοπίστηκε - χωρίς να έχει ανασκαφεί ακόμη - στο ίδιο περίπου σημείο, στην άκρη της χερσονήσου δηλαδή, βρίσκεται σε καίρια θέση ώστε να ελέγχει την είσοδο του καλά προστατευμένου λιμανιού του Δεσποτικού και να έχει οπτική επαφή με τη Σίφνο προς τα δυτικά και με την Αντίπαρο στα ανατολικά. Η θέση είναι σημαντική, λόγω στρατηγικής αξίας στην αρχαιότητα και λόγω ιδιαίτερου κάλλους σήμερα. Ο κ. Κουράγιος θεωρεί ότι πιθανότατα ήταν πύργος.
Δέκα κτίρια και ένα τοιχισμένο συγκρότημα που περιλαμβάνει άλλα δύο - εκτός του πύργου - είναι η ως τώρα ανασκαφική «συγκομιδή» στη χερσόνησο του Δεσποτικού. Τοίχοι κτιρίων εντοπίστηκαν και στο απέναντι νησάκι, το Τσιμιντήρι - παραφθορά της λέξης Κοιμητήρι, κατά τον κ. Κουράγιο, λόγω των ορατών κυβωτιόσχημων τάφων της Πρωτοκυκλαδικής Εποχής στην ακτή του, συλημένων ήδη από την αρχαιότητα.
Η Μάντρα
Η ονομασία «Μάντρα» είχε δοθεί στη θέση όπου αποκαλύφθηκαν τα ερείπια του ναού του Απόλλωνα στο Δεσποτικό, ακριβώς γιατί ήταν ορατοί κάποιοι τοίχοι. Τα Ζουμπάρια, εξάλλου, όπου παλαιότερα είχαν πραγματοποιήσει ανασκαφές ο Τσούντας το 1881 και ο Ζαφειρόπουλος το 1959 φέρνοντας στο φως ένα νεκροταφείο, είναι μία ακόμη αρχαιολογική θέση όπου ο κ. Κουράγιος εντόπισε και έναν οικισμό. Επιπλέον το νησί, παρ' ότι μικρό, είχε ένα εξαιρετικό λιμάνι - ακόμη και σήμερα όλα τα σκάφη σε αυτό καταφεύγουν - το οποίο είναι πιθανόν να ήταν σε χρήση από την Πρωτοκυκλαδική Εποχή.
Ιδιαίτερο εύρημα αποτελούν οι έξι χαραγμένες στον φυσικό βράχο αύλακες οι οποίες ακολουθούν κατεύθυνση παράλληλη με την ακτογραμμή και σήμερα μεν διακρίνονται εμφανώς μέσα στη θάλασσα, ενώ στην αρχαιότητα είναι βέβαιον ότι βρίσκονταν στην ξηρά. Η χρησιμότητά τους, άγνωστη. Αν και πιθανολογείται, όπως λέει ο κ. Κουράγιος, ότι μπορεί να βοηθούσαν στη μεταφορά μαρμάρου στην ξηρά.
Η λατρεία
Πήλινο ακροκέραμο της αρχαϊκής εποχής με πρόσωπο Γοργούς
Ποια ήταν η μοίρα όμως αυτού του ιερού; Στη θέση Μάντρα η λατρεία άρχισε τη Γεωμετρική Περίοδο αλλά τη μεγάλη ακμή γνώρισε τα αρχαϊκά χρόνια, όπως αποδεικνύουν το πλήθος και η ποικιλία των ευρημάτων αυτής της εποχής, τα οποία ήδη εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάρου.
Είναι βέβαιον ότι τα κλασικά χρόνια το ιερό υπέστη καταστροφή είτε από φυσικά αίτια είτε από εχθρική επιδρομή. Τα σπασμένα αρχαϊκά γλυπτά το αποδεικνύουν. Κυρίως όμως το γεγονός ότι οι άνθρωποι τα ξαναχρησιμοποίησαν τα ύστερα κλασικά και ελληνιστικά χρόνια, αυτή τη φορά ως οικοδομικό υλικό για τα καινούργια κτίρια.
Ενας μαρμάρινος κούρος που σώθηκε από το ύψος του στήθους και επάνω και βρέθηκε από την ανασκαφική ομάδα του κ. Κουράγιου ενσωματωμένος ανάποδα στον τοίχο ενός κτιρίου αποδεικνύει τη δεύτερη χρήση των γλυπτών αλλά παράλληλα και την εξαιρετική τέχνη τους. Αλλωστε έχουν αποκαλυφθεί ως τώρα και άλλα τμήματα αρχαϊκών κούρων που επίσης είχαν χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό, όπως και το κεφάλι μιας αρχαϊκής Κόρης αλλά και το κάτω άκρο ενός υπερφυσικού γυναικείου αγάλματος. Εχει βρεθεί όμως και το ίδιο το λατρευτικό άγαλμα του ιερού, όπως θεωρείται ότι είναι το ειδώλιο μιας γυναικείας θεότητας δαιδαλικής τεχνοτροπίας (680-660 π.Χ.).
Στο Στρογγυλό, εξάλλου, το τρίτο νησάκι της ομάδας, μια ερειπωμένη εκκλησία της Μεταβυζαντινής Εποχής είναι χτισμένη σχεδόν ολόκληρη από αρχαίο αρχιτεκτονικό υλικό και θραυσμένα τμήματα γλυπών. Πεσμένοι κίονες δίπλα του είναι πιθανόν, όπως λέει ο κ. Κουράγιος, να προέρχονται από τον ναό του Δεσποτικού.
Η επιγραφή
Ο πρώτος ενεπίγραφος αρχαϊκός πίθος του Δεσποτικού ήρθε στο φως εφέτος. Στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο μικρά κομμάτια του, στο ένα εκ των οποίων, όμως, που συμβαίνει να είναι το χείλος του πιθαριού, αναφέρονται οι λέξεις «ΑΣΤΕΟΝΕΙΜ...». Μαζί και δύο τμήματα πήλινων ακροκέραμων, της Αρχαϊκής πάντα Εποχής, που έχουν το πρόσωπο Γοργούς και αποκαλύφθηκαν επίσης εντοιχισμένα στα ύστερα κτίσματα, δύο αρχαϊκά κιονόκρανα, ένας σπόνδυλος κίονα και ένα τμήμα επιστυλίου συνολικού μήκους δύο μέτρων, που προέρχονται με βεβαιότητα από τον δωρικό ναό του ιερού.
Ειδώλια που ανέθεταν οι πιστοί στο ιερό, αντικείμενα και αγαλματίδια από φαγεντιανή, σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμους λίθους, πόρπες χάλκινες και ελεφαντοστέινες, χάντρες λίθινες, γυάλινες και χρυσές χάντρες, ένα αβγό στρουθοκαμήλου, κορινθιακοί αρύβαλλοι, αλάβαστρα, κοτύλες, εγχειρίδια, ξίφη, πολλά γεωργικά εργαλεία, χρηστικά αγγεία και υφαντικά βαρίδια: αυτά είναι μεταξύ άλλων τα ως τώρα τα ευρήματα στο Δεσποτικό.
Ενα από τα πιο παράξενα ευρήματα εξάλλου ήταν οι τρεις κυκλικές κατασκευές από πωρόλιθο με οπή στο κέντρο τους, διαμέτρου επτά εκατοστών, οι οποίες βρέθηκαν σε ένα από τα κτίρια. Σε συνδυασμό με έναν μαρμάρινο λουτήρα μήκους 1,30 μ. στη βορειοανατολική γωνία του ίδιου δωματίου όπου υπάρχει επίσης μια υδρορροή, η οποία το διατρέχει για να απολήξει μέσω οπής σε βόθρο παραπέμποντας ευθέως σε αποχετευτικό σύστημα, δημιουργεί ένα σύνολο πραγματικά μοναδικό. Και αυτό γιατί κάτι παρόμοιο δεν έχει εντοπισθεί πουθενά αλλού ως τώρα.
Θα μπορούσε λοιπόν να είναι αποχωρητήριο; Το πιθανότερο, δεδομένης της εποχής αλλά κυρίως της ιερότητας του χώρου, να πρόκειται για δωμάτιο καθαρμού και εξαγνισμού του σώματος πριν από την είσοδο στον ναό, όπως πιστεύει ο ανασκαφέας. Το βέβαιον είναι ότι τα ερωτήματα που μένει να απαντηθούν με τη συνέχιση της ανασκαφής και τη μελέτη των ευρημάτων είναι πολλά. Η λατρεία στο ιερό εξάλλου συνεχίστηκε και τη Ρωμαϊκή Εποχή, αν και με μικρότερη ένταση, ενώ στην Υστερη Αρχαιότητα και τη Μεσαιωνική Περίοδο στην ίδια θέση ιδρύθηκε ένας μικρός οικισμός.
Η ανάδειξη των ευρημάτων
Το Δεσποτικό, το Τσιμιντήρι και το Στρογγυλό είναι κηρυγμένοι αρχαιολογικοί χώροι αλλά αυτό δεν φτάνει. Η ανασκαφή, η οποία πραγματοποιήθηκε εφέτος με τη συμμετοχή φοιτητών από ελληνικά πανεπιστήμια και με βοηθό αρχαιολόγο την κυρία Κορνηλία Νταϊφά, έθεσε και ένα άλλο σοβαρό ερώτημα: αυτό της διαχείρισης του χώρου, καθώς πλέον πολλοί είναι οι επισκέπτες που προσεγγίζουν το Δεσποτικό χωρίς να υπάρχει ούτε η απαραίτητη υποδομή για την παρουσία τους στο νησί ούτε πληροφοριακό υλικό. Απαιτούνται λοιπόν διαμόρφωση και ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων, επαρκής προστασία τους και βεβαίως περαιτέρω έρευνα. Σε επιδότηση του υπουργείου Αιγαίου και σε χορηγία της Εθνικής Τράπεζας βασίστηκε το ανασκαφικό έργο για το 2007. Η σειρά του υπουργείου Πολιτισμού να επέμβει. «Το ιερό του Δεσποτικού ήταν πανελληνίας ακτινοβολίας και συγκέντρωνε πιστούς από όλον τον γνωστό τότε αρχαίο κόσμο» λέει ο κ. Κουράγιος. Και ως τέτοιο πρέπει να γίνει γνωστό και στον σύγχρονο κόσμο.
πηγή: ΤΑ ΝΕΑ, ΟΚΤ 2007
+%5B640x480%5D.JPG)